كاركردهای اجتماعی و روانی نقاشی كودكان
كودكی در عمق وجود همه ماست و با چشمان اوست كه همگی روزی به این عالم نگاه كرده ایم. با این وجود، چنان از آن دور افتاده ایم كه برای فهم نقاشی كودكان، نگاه كردن آن برایمان كافی نیست و باید آنها را مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار دهیم. نقاشی بیان كننده احساسات و شخصیت كودكان است و باعث پرورش خلاقیت آنها می شود و تعادل فكری و روحی به آنها می دهد. از طرف دیگر تجزیه و تحلیل این نقاشیها برای والدین و مربیان امكان شناخت كودك و كمبودهای احتمالی او را فراهم می كند. نقاشی برای كودك فقط یك وسیله برای تجزیه و تحلیل یا توضیح و تشریح موجودات و اشیا نیست، بلكه در عین حال وسیله ای برای بیان زندگی عاطفی اوست.
هنگامی كه كودك با آزادی و به دلخواه خود نقاشی می كند، در واقع حالت روحی و احساسات زمان حاضر و احساسات ژرف تر خود را بیان می كند.
تفسیر نقاشی چیست؟
تفسیر نقاشی به معنای این است كه بتوان آنچه را یك نقاشی دربردارد، به صورت جملات معمولی و قابل فهم بیان كرد. بدیهی است كه جستجوی یك معنای مخفی توسط یك كلید رمز، كمك می كند تا یك نقاشی تفسیر شود. كلیدهای رمز، ابزار تفسیر نقاشی ها هستند كه به كمك آنها تحلیل نقاشی یعنی روانكاوی كودك ممكن می شود. در هنگام تفسیر نقاشی كودكان، باید مقطع سنی كودك را دقیقا در نظر گرفت. كنایه ها یا رمزهای نقاشی كودك را در وهله اول به سه دسته زیر می توان تقسیم نمود:
1- كنایه های آگاهانه یا ارادی كه كودك آنها را عملا ترسیم كرده است و از شرایط محیط زندگی نتیجه می شوند.
2- كنایه های مبهم كه از دنیای تخیلی خاص كودك ناشی می شوند. مثل تجسم خورشید به صورت زن.
3- كنایه های ناخودآگاه كه از تمایلات سركوب شده یا عقده های درونی مایه می گیرند.
زیبایی شناسی و تاثیرات روانی رنگ :
غالبا هر رنگی از نظر روانی، معنی خاصی دارد. رنگ همیشه معرف و وسیله ای برای بیان و ارتباط احساسات و عقاید بوده و هست، به طوری كه می توان با زبان رنگها صحبت كرد. یك رنگ در یك نظام اجتماعی مشخص، ممكن است دارای مفهومی باشد كه در نظام دیگر معنی متضاد آن را بدهد. به طور مثال: در بعضی قبایل موزامبیك رنگ سیاه، رنگ خوشی و شادی است. رنگ قرمز تقریبا در همه جا معنای قدرت را القا می كند زیرا با خون كه نماد زندگی است، همرنگ است.
درباره رنگها موضوعی كه بیشتر مورد توجه است محتوای روانی آنهاست. همه مردم تمایز بین رنگهای گرم (قرمز، زرد، نارنجی) و رنگهای سرد (آبی، سبز، بنفش) را می شناسند. رنگهای گرم تحریك كننده و سبب فعالیت و جنب و جوش و مولد حركت و شادی هستند. در حالی كه رنگهای سرد، برعكس موجب حالتهای انفعالی، سكون، بی حركتی و تلقین كننده غم و اندوه هستند.
افرادی كه نسبت به رنگهای گرم واكنش نشان می دهند، بسیار انعطاف پذیر در اجتماع و زود جوش هستند و با جدیت هدف خود را دنبال می كنند و افرادی كه رنگهای سرد را می طلبند نسبت به دنیای خارج بی اهمیت و تغییرات را بسیار سخت می پذیرند و دارای روحی سرد هستند.
رنگ زرد: افرادی كه این رنگ را بیشتر دوست دارند یا باهوش و یا بی استعداد و عقب مانده هستند.
رنگ آبی: افرادی كه این رنگ را بیشتر دوست دارند محافظه كار هستند این افراد معمولا انسانهای موفقی بوده و ارتباط درستی برقرار كرده و افرادی دوست داشتنی و سرشار از عشق و محبت و صبر هستند.
رنگ سبز: افرادی كه این رنگ را بیشتر دوست دارند رفتاری ساده دارند و شهروندان خوبی هستند.
رنگ قرمز: رنگی گرم و زنده و پرنیرو است. افرادی كه این رنگ را بیشتر دوست دارند خوشحال هستند و زندگی را شیرین می دانند.
رنگ صورتی: افرادی كه معمولا مشكلی را پشت سر گذاشته اند و به دنبال آرامش هستند این رنگ را دوست دارند.
رنگ نارنجی: رنگ اجتماعی و شاد است. افرادی كه این رنگ را دوست دارند زود جوش هستند و تنهایی را دوست ندارند.
رنگ سفید: رنگی ضعیف، بی احساس و بی تحرك است و نشانه مشكل روانی.
رنگ قهوه ای: افرادی كه این رنگ را دوست دارند، محكم، قابل اعتماد و زیرك هستند.
موضوع نقاشی و شخصیت كودك :
درك و فهم نقاشی های كودك و چیزی كه او می خواهد بیان كند، برای والدین و مربیان بسیار لازم است. زیرا شناخت آن باعث بهتر شدن روابط بین بزرگسالان و كودكان می شود.
بزرگسالان می توانند با برقرار كردن روابط دوستانه با كودك از او بخواهند برایشان درخت، حیوان، خانه، یك شخص، خانواده، خودش و یا هر چه را كه مورد علاقه اش هست یا از آن میترسد یا یك رویا را ترسیم كند. البته بی آنكه چیزی را به او تحمیل كنند. البته برای تعبیر نقاشی های یك كودك باید از تعداد زیادی از نقاشی ها و اطلاعات دقیق زندگی كودك كمك گیرید.
1- شكل آدم: در نقاشی كودكان اگر شكل آدمك در مجموع هماهنگ باشد، احتمال زیادی وجود دارد كه كودك كاملا سازگار باشد. اگر برعكس آدمك در اندازه كوچك یا در گوشه ای از كاغذ كشیده شده باشد، به معنای این است كه كودك خود را كم ارزش و از دیگران پایین تر می داند. اگر در نقاشی دست و بازو را نكشیده، بیانگر احساس عدم امنیت است. كودكانی كه آدمهایی با اندازه بزرگ رسم می كنند خود را بالاتر از بقیه می دانند و زودرنج و حساس هستند. كودكان پرخاشگر، جزئیات صورت را به حد اغراق آمیزی بزرگ رسم می كنند، در حالی كه كودكان خجالتی، جزئیات را از نظر می اندازند و فقط دایره صورت را ترسیم می كنند.
كودكان ضعیف و درونگرا اغلب برای آدمك پا نمی گذارند و یا او را به حالت نشسته نقاشی می كنند. بالاتنه اگر
لاغر و باریك باشد مشخص كننده این است كه كودك از اندام خود ناراضی است و یا از چاق و بزرگ شدن می ترسد.
2- نقاشی كودكان همسن و سال: در این نوع نقاشی از كودك خواسته می شود كه خود را در میان كودكان همسن بكشد. اگر كودك در این نقاشی خود را در میان گروه یا كنار دایره كشیده باشد معانی مختلفی پیدا می كند. ناسازگارها اغلب در محدوده خارجی گروه و یا تنها كشیده میشوند.
3- نقاشی خواب و رویا: نقاشی خواب و رویا ممكن است ترسها یا تمایلات كودكان را ظاهر كند.
4- خانه: در نقاشی كودكان، خانه بیش از هر چیز دیگری كشیده می شود. خانه نماد پناهگاه و هسته اصلی خانواده است كه ممكن است مورد علاقه یا تنفر كودك باشد. در سنین 5 تا 8 سالگی كشیدن خانه هایی كه در ورودی آن از بقیه خانه جدا مانده و نیز دیوارهای بلند نشانگر خجالتی بودن كودك است. بعد از 8 سالگی نشانگر خود كوچك بینی و تنهایی و در نوجوانی نشانگر شرم و حیای زیاده از حد است. در خانواده هایی كه پدر و مادر از هم جدا شده اند در كودك خانه را به 2 قسمت تقسیم كرده و دو در ورودی برای آن می گذارد.
اگر خانه به شكل قصر باشد در واقع به منزله پناهگاه مطلوب است و یا برعكس اگر به شكل زندان باشد، نماد فشار خانوادگی است.
5- كوچه: اگر كودك دچار مشكل باشد، كوچه كه محلی برای ارتباط با دیگران است را به صورت پیچ و خم دار می كشد. كلا كوچه نماد فرار و گریز است. كودكان شاد خیابانهای عریض و باز می كشند. ولی كودكانی كه دارای خانواده ای گسسته و ناهماهنگ هستند، معمولا در نقاشیهای خود كوچه های متعدد كه در یك نقطه تلاقی می كنند، ترسیم می كنند.
6- درخت: برای تجزیه و تحلیل نقاشی درخت باید سه قسمت آن را مشخص كرد (ریشه، تنه، شاخه ها و برگها). ریشه كه در زمین فرورفته نماد فشارهای غریزی است. تنه پرثباتترین و مشابه ترین عامل به خود كودك است. بنابراین بیانگر مشخصات دائمی و عمق شخصیت اوست.
شاخه ها و برگها نشانگر ارتباط كودك با دنیای خارج است.
اگر كودك به ترسیم ریشه درخت اهمیت زیادی داده باشد نشانگر طبیعت بدوی و عاشقانه و در عین حال محافظه كار و بی حركت كودك است. بلند بودن تنه درخت بعد از سنین مدرسه اغلب نشانگر عقب افتادگی فكری یا بیماری عصبی یا آرزوی بازگشت به دنیای قبل از مدرسه است. اگر تنه درخت كج كشیده شود نشانگر عدم ثبات كودك است. اگر درخت برگهای زیاد و درهم داشته باشد نشان دهنده این است كه كودك در خود فرو رفته و آمادگی تغییر و تحول را ندارد. ولی درختی كه شاخه های آن هر كدام به سویی كشیده شده نمایانگر حساسیت شدید كودكی است كه مسائل را به سادگی می فهمد و می تواند با محیط سازگار شود.
7- خورشید: در بیشتر نقاشی كودكان خورشید وجود دارد و تصویر آن نشان دهنده خوشحالی و گرما و بنابه نظر پژوهشگران نماد پدر مطلوب است. وقتی رابطه بین كودك و پدر خوب باشد، خورشید همیشه به طور كامل در حال درخشیدن است و اگر این طور نباشد، خورشید در پشت كوه یا قوسی در افق دیده می شود:
اگر كودك از پدرش بترسد، خورشید را به رنگ قرمز تند یا سیاه در می آورد.
